Rzut karny w piłce nożnej – co warto wiedzieć?

Gdy VAR nie funkcjonował jeszcze w futbolu i nie można było dokonać wideoweryfikacji, bardzo często decyzje arbitrów miały wpływ na rozstrzygnięcie meczu. W jaki sposób? Zdarzało się, że uznawane były trafienia, które nie powinny zostać zaliczone lub na przykład dyktowane były rzuty karne, które się nie należały. W piłce nożnej rzut karny to stały fragment gry, który znacząco przybliża zespół do zdobycia bramki. W tym artykule przyglądniemy się przepisom gry w piłkę nożną, wytłumaczymy, czym jest rzut karny i w jakich okolicznościach sędzia piłkarski może go podyktować.

Co więcej, wskażemy sytuacje, kiedy wykonywana jest jedenastka, a także przyjrzymy się najlepszym egzekutorom rzutów karnych w historii piłki nożnej. Dodatkowo pochylimy się nad niekonwencjonalnymi strzałami z jedenastu metrów oraz przybliżymy możliwości obstawiania rzutów karnych u legalnych bukmacherów!

Co to jest rzut karny w piłce nożnej?

Mecze piłki nożnej rozgrywane są na boiskach piłkarskich, które mają rozmiar 105 metrów na 68 metrów. Każda murawa podzielona jest za pomocą linii na dwie równe połowy, na których pod bramkami znajdują się pola karne, które są prostokątami. Jaki rozmiar ma pole karne? Długość to 16.5 metra, natomiast szerokość wynosi 40,32 metra.

Odgwizdanie rzutu karnego przez sędziego i wskazanie na jedenasty metr wywołuje olbrzymie emocje u kibiców, którzy zazwyczaj się ożywiają, ponieważ ich ulubiona drużyna staje przed szansą na zdobycie bramki. Przeciwnie jest w drugą stronę, gdy to przeciwko im ulubieńcom sędzia podyktuje rzut karny, wówczas trybuny reagują gwizdami, chcąc rozproszyć zawodnika podchodzącego do stojącej piłki. Rzut karny w piłce nożnej jest stałym fragmentem gry, w którym zawodnik ze stojącej piłki we wskazanym miejscu musi oddać strzał na bramkę, która broniona jest wyłącznie przez golkipera przeciwnej drużyny. Rzut karny jest przyznawany, gdy zawodnik we własnym polu karnym popełni faul i tym samym naruszy przepisy gry w piłkę nożną. W momencie wykonywania rzutu karnego, w polu karnym oraz w łuku pola karnego, poza zawodnikiem, który wykonuje jedenastkę i bramkarzem strzegącym dostępu do bramki, nie mogą znajdować się zawodnicy obu drużyn. Do momentu kopnięcia piłki do przodu, przynajmniej jedna noga golkipera musi stać na linii bramkowej.

Skąd tak naprawdę wziął się rzut karny w piłce nożnej? Jaka jest historia rzutów karnych? Pomysłodawcą rzutu karnego był Irlandczyk William McCrum, który wpadł na taki pomysł w 1890 roku. W efekcie liga irlandzka może pochwalić się tym, że jako pierwsza wprowadziła rzut karny do swoich rozgrywek piłkarskich. Oczywiście w tamtych czasach mecz piłkarski oraz jego przepisy i zasady różniły się od tego, którym emocjonujemy się dzisiaj. Na przykład w pierwszych latach funkcjonowania rzutów karnych w futbolu bramkarze mogli poruszać się do przodu, wyjść z linii, co dziś jest kategorycznie zabronione.

Za co sędzia może podyktować rzut karny w czasie meczu?

Gwizdek sędziego zawsze wzbudza dodatkowe emocje i zazwyczaj kojarzony jest z odgwizdaniem nieprzepisowego zagrania lub po prostu przekazaniem informacji o zakończonej pierwszej części spotkania, czy całego meczu. Użycie gwizdka przez arbitra w sytuacji, gdy akcja toczy się w polu karnym rywala to jeszcze większa adrenalina, ponieważ może on skutkować podyktowaniem rzutu karnego. Tak naprawdę, za co sędzia meczu piłki nożnej może odgwizdać rzut karny podczas pojedynku? Oczywiście wyłącznie za faul popełniony w polu karnym. Do przewinień, po których najczęściej arbiter decyduje się wskazać na „wapno”, należy zaliczyć: kopnięcie zawodnika, popchnięcie, skakanie na zawodnika, uderzenie rywala, niebezpieczne i nierozważne zagranie, agresja na boisku, przytrzymywanie gracza, gryzienie, oplucie, obrona piłki ręką w polu karnym przez zawodnika z pola, każdy faul dokonany w polu karnym.

Kiedy wykonywany jest rzut karny?

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, rzut karny wykonywany jest wówczas gdy w polu karnym, czyli prostokącie o wymiarach 16.5 metra x 40,32 metra dojdzie do przewinienia i nieprzepisowego zagrania. Sędzia gwizda wówczas, gdy w polu karnym ma miejsce faul, a więc na przykład kopnięcie rywala, popchnięcie rywala, uderzenie rywala, czy zagranie piłki ręką przez gracza broniącego dostępu do bramki, który jest zawodnikiem z pola. Dotknięcie piłki ręką szczególnie wywołuje wiele emocji oraz kontrowersje, ponieważ wszystko zależy od danej sytuacji, czy zagranie było celowe, nierozważne, czy przypadkowe, a piłkarz dążył do tego, aby uniknąć kontaktu piłki i ręki. Ponadto czy ręka była przy ciele, czy powiększała jego obrys. W efekcie w takich sytuacjach liczy się interpretacja arbitra, który musi dokonać analizy. W dzisiejszych czasach w większości ligi piłkarskich sędzia główny ma nieco ułatwione zadanie, ponieważ w futbolu funkcjonuje VAR, a więc kontrowersyjną sytuację, wobec której nie ma 100% pewności może obejrzeć na monitorze, dodatkowo konsultując się z sędziami VAR.

Powyższe sytuacje mają miejsce w rozgrywanym meczu piłki nożnej, a więc podczas 90-minutowej, lub 120-minutowej rywalizacji, włączając dogrywkę. Trzeba zaznaczyć, że rzuty karne są wykonywane również w finałach mistrzostw świata, mistrzostw Europy, Ligi Mistrzów, Ligi Europy, Ligi Konferencji, a także meczach barażowych poszczególnych rozgrywek, gdy na samym końcu zwycięzca musi być wyłoniony, a po dogrywce na tablicy wyników nadal jest remis. Wówczas mówi się o konkursie rzutów karnych, ponieważ każda z drużyn musi oddać po pięć strzałów. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy jeden zespół nie trafił kilku z nich, a rywale nie mają już najmniejszych szans na odrobienie strat i tym samym zwycięzca został wyłoniony.

Odległość z jakiej egzekwuje się rzuty karne

Nie jest tajemnicą, że innym określeniem, które potocznie się używa na rzut karny, jest jedenastka. Wpisało się ono na stałe do słownika piłki nożnej i często korzystają z niego komentatorzy meczów piłkarskich. Dlaczego akurat jedenastka? Ma to związek z odległością, z której egzekwowany jest rzut karny, ponieważ miejsce wyznaczone do wykonania tego stałego fragmentu gry znajduje się dokładnie jedenaście metrów w linii prostej od linii bramkowej. Przed wykonaniem rzutu karnego przez zawodnika arbiter zawodów dokładnie sprawdza, czy piłka stoi w wyznaczonym do tego miejscu. Jeżeli nie znajdowałaby się w centralnym miejscu, a rzut karny zostałby skutecznie wykonany, arbiter miałby prawo zarządzić powtórzenie jedenastki.

Kto wykonuje rzut karny?

Przepisy gry nie regulują, kto powinien wykonywać rzut karny, więc wybór tak naprawdę jest dowolny i należy do trenera zespołu oraz zawodników. Kluczowym warunkiem jest to, że zawodnik podchodzący do piłki stojącej na jedenastym metrze musi przebywać na placu gry. Podczas egzekwowania rzutu karnego naprzeciwko siebie stają bramkarz drużyny broniącej oraz strzelec z przeciwnego zespołu, który może występować na dowolnej pozycji na boisku. Czy istnieje jakaś sytuacja, w której rzut karny będzie bronił inny zawodnik, niż bramkarz? Tak! Zawodnik z pola może wejść na bramkę wówczas, gdy bramkarz nabawił się kontuzji i nie jest w stanie kontynuować gry, a zespół wykonał już maksymalną liczbę zmian. Ponadto może się tak zdarzyć również, gdy golkiper obejrzał czerwoną kartkę, a trener nie ma już możliwości przeprowadzenia zmiany.

W piłce nożnej znane są sytuacje, w których do wykonywania rzutów karnych podchodzili bramkarze, którzy specjalizowali się w tego typu stałym fragmencie gry. Na kartach historii Bundesligi zapisał się golkiper Hans-Jörg Butt, który w niemieckiej ekstraklasie zdobył 26 bramek, co jest do dziś rekordowym dorobkiem strzeleckim bramkarza. Dokonał tego, reprezentując barwy dwóch zespołów: Hamburger SV i Bayer Leverkusen. Z golkiperem, który zasłynął z perfekcyjnego wykonywania rzutów karnych, związana jest także jedna zabawna historia. W rywalizacji przeciwko Schalke 04 Butt zdobył bramkę z rzutu karnego i wracał do bramki. Będąc już na własnej połowie sędzia meczu dał sygnał do wznowienia gry przez Schalke ze środkowej strefy boiska, co skrzętnie wykorzystał napastnik Mike Hanke. Zawodnik nie zastanawiał się i od razu oddał strzał na bramkę rywali, a futbolówka minęła wracającego do bramki Butta i zatrzepotała w siatce. Warto zaznaczyć, że obie bramki padły w odstępstwie zaledwie 20. sekund.

W konkursie rzutów karnych, który ma wyłonić zwycięzcę danego meczu, drużyna musi wskazać pięciu pierwszych zawodników, którzy podejdą do jedenastki. Jeżeli konkurs rzutów karnych będzie wyrównany, to po piątym zawodniku, do piłki stojącej na jedenastym metrze podchodzą kolejni. Co wówczas, gdy wszyscy gracze wykonają rzut karny, a w rywalizacji nadal będzie remis? Wówczas kolejną kolejkę rozpoczyna pierwszy strzelec.

Jak skutecznie strzelić z rzutu karnego?

Nie ma jednej odpowiedzi na powyższe pytanie, ponieważ każdy zawodnik ma swój ulubiony sposób wykonywania rzutów karnych i zazwyczaj trzyma się wypracowanego schematu. Ponadto każdy jest zwolennikiem innej techniki strzelania rzutów karnych. Rzut karny wykonywany jest z jedenastego metra, natomiast bramka ma 7 metrów szerokości i 2.5 metra wysokości, więc ustawiając piłkę do jedenastki, może wydawać się ogromna. To tylko pozory, ponieważ trzeba wziąć pod uwagę fakt, że na linii stoi wysoki bramkarz, natomiast na trybunach znajduje się mnóstwo kibiców, którzy nieraz chcą rozproszyć strzelającego. Ponadto cały czas odbywa się bitwa psychologiczna pomiędzy strzelającym a broniącym. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, często zdarza się, że strzelający przegrywa próbę nerwów i ostatecznie jego zespół nie cieszy się z trafienia.

Jedni zawodnicy decydują się na mocne uderzenie w środek bramki, inni celują pod poprzeczkę albo stawiają na strzał w górną część bramki. Zdarzają się też zawodnicy, którzy wybierają dolny róg bramki, możliwie blisko słupka. Nie ma takiego sposobu, który pozwoli egzekwować rzuty karne ze 100% skutecznością na przykład przez cały rok. W 2020 roku sprawdzono statystyki dotyczące skuteczności zawodników, którzy są etatowymi wykonawcami jedenastek w swoich klubach. Najlepszym wynikiem mógł pochwalić się Karim Benzema, który trafił 12 na 13 razy. Drugą pozycję zajął Robert Lewandowski i Mohamed Salah ze skutecznością na poziomie 90%.

Jak skutecznie obronić strzał z karnego?

Odpowiedzi na to pytanie poszukują wszyscy bramkarze na świecie, którzy zdają sobie sprawę, że przynajmniej raz w swojej karierze będą mieli do czynienia z taką sytuacją. Niestety nie ma gotowego instruktażu, który pozwoli uchronić zespół przed utratą bramki. Jak golkiperzy starają się podchodzić do rzutów karnych? Przede wszystkim istotną rolą w klubie piłkarskim pełni trener bramkarzy, który rozpracowuje wykonawców jedenastek w zespole rywala i przekazuje wskazówki oraz szczegóły dotyczące egzekutorów rzutów karnych drużyny przeciwnej. Pozwala to w pewien sposób przewidzieć miejsce, w które może kopnąć piłkę zawodnik. Ponadto bramkarze często starają się rozproszyć strzelca, gestykulując, wskazując stronę bramki, w którą zmierzać będzie piłka, czy aktywnie poruszają się na linii, machając przy tym rękami. Co więcej, ważny jest też aspekt psychologiczny, a bramkarze dbają o detale. Jednym z nich jest na przykład sposób przekazania piłki strzelcowi, mocne spojrzenie w oczy w celu rozproszenia, czy wypowiedzenie jakiegoś słowa, które może zdenerwować rywala.

Seria rzutów karnych po dogrywce

Oprócz rzutów karnych, które dyktowane są podczas meczu piłkarskiego, mają miejsce także konkursy rzutów karnych, które odbywają się, gdy po 120-minutch gry na tablicy wyników nadal widnieje remis. Wówczas mecze są zakończone rzutami karnymi. Takie sytuacje zdarzają się na przykład podczas fazy pucharowej rozgrywek: MŚ, ME, LM, LE, LKE, czy meczów barażowych, w których konieczne jest wyłonienie zwycięzcy. Wówczas po zakończeniu dogrywki sztaby szkoleniowe obu drużyn mają kilka minut, aby wskazać wykonawców jedenastek i przystąpić do rywalizacji. Na początku wyznacza się po pięciu strzelców, lecz jeśli potyczka jest wyrównana, do piłki ustawionej na jedenastym metrze pochodzą kolejni zawodnicy. Jeśli każdy gracz oddał strzał, a zwycięzca nadal nie został wyłoniony, kolejka rozpoczyna się od początku.

Najlepsi wykonawcy rzutów karnych w historii?

Jak wcześniej zaznaczyliśmy, nie da się osiągnąć skuteczności wykonywania rzutów karnych na poziomie 100%, gdy strzela się je etatowo, czy to w klubie, czy to w reprezentacji. Przynajmniej jeden raz przychodzi moment, gdy bramkarz okaże się lepszy albo po prostu strzelec uderzy nad bramką lub obok słupka. Kto w historii piłki nożnej należy do czołowych wykonawców jedenastek, w rankingu nieuwzględniającym meczów reprezentacji narodowych? Przyglądając się zawodnikom, którzy podchodzili do piłki ustawionej na jedenastym metrze najczęściej w XXI wieku, to trzeba przyznać, że najwięcej bramek zdobył Cristiano Ronaldo – około 130. trafień. Posiłkując się danymi aktualnymi na pierwsze miesiące 2022 roku, zauważymy, że kolejne miejsca zajmują: Lionel Messi, Zlatan Ibrahimović, Francesco Totti, Ciro Immobile, czy Robert Lewandowski. Wysoko sklasyfikowani zostali także: David Villa, Ronaldinho, Frank Lampard, Edison Cavani, Neymar, Wayne Rooney, Ruud van Nistelrooy.

Ciekawie wykonywane rzuty karne

W historii piłki nożnej nie brakuje niezwykłych historii, do których trzeba zaliczyć nieszablonowe wykonywanie rzutów karnych. Tak egzekwowane jedenastki na stałe zapisały się w futbolu i do dziś z dużym sentymentem są wspominane nawet przez młodszych kibiców.

Panenka – strzał z karnego

Antonin Panenka to piłkarz, który trwale zapisał się przy okazji rzutów karnych. Sposób, w jaki wykonał jedenastkę w konkursie rzutów karnych podczas finału ME 1976 w meczu pomiędzy Czechosłowacją a RFN, zapewnił drużynie złoty medal. Zawodnik ustawił piłkę na 11. metrze, a następnie ruszył w kierunku futbolówki, którą kopnął w niezwykle widowiskowy sposób, przez delikatne podcięcie piłki w sam środek bramki. Golkiper RFN pofrunął w bok bramki i nie był w stanie obronić uderzenia pomocnika. Wydarzenia z Belgradu sprawiły, że Panenka przeszedł do historii i do dziś funkcjonuje w piłkarskim środowisku. Co więcej, doczekał się naśladowców tego typu wykonywania rzutów karnych.

Panenka – rzut karny na czym polega?

Czy można strzelić piętą z rzutu karnego?

Przepisy piłki nożnej nie zabraniają wykonania rzutu karnego piętą, więc to rozwiązanie jest dopuszczalne w meczu piłki nożnej. Jedynym warunkiem, jaki musi zostać spełniony przy egzekwowaniu jedenastki, jest kopnięcie piłki do przodu, w kierunku bramki. Wówczas futbolówka jest w grze, a wykonawca rzutu karnego nie może zagrać jej po raz drugi, zanim piłka nie zostanie dotknięta przez innego gracza.

Najdłużej wykonywana seria rzutów karnych

Oficjalnym rekordem, który został uznany przez FIFA oraz wpisano go do Księgi Rekordów Guinnessa jest seria rzutów karnych w meczu Pucharu Namibii pomiędzy KK Palace a Civics, który rozegrano w 2005 roku. Do wyłonienia zwycięzcy potrzeba było 48. rzutów karnych, a sam pojedynek zakończył się rezultatem 17:16, ponieważ sporo jedenastek  nie zostało wykorzystanych.

Do nieoficjalnych rekordów można zaliczyć także potyczkę w Czechach pomiędzy SK Batov a FC Frystak, której wynik to 21:20. Aby poznać zwycięzcę, konieczne było wykonanie 52. rzutów karnych, które trwały 38 minut.

Historyczne strzały z rzutu karnego

W historii piłki nożnej zdarzały się konkursy rzutów karnych, w których duży udział mieli Polacy, walczący o największe klubowe trofea na świecie. Ponadto mecze reprezentacji Polski nie zawsze kończyły się w regulaminowym czasie gry, czy dogrywce, więc arbiter zarządzał serię rzutów karnych.

Jerzy Dudek i skuteczna obrona

Reprezentant Polski został bohaterem finału Ligi Mistrzów UEFA rozgrywanego 25 maja 2005 roku w Stambule. Polski bramkarz strzegł dostępu do bramki Liverpoolu w starciu z AC Milan. Po pierwszej części spotkania to Włosi prowadzili 3:0 i byli pewni zwycięstwa, lecz w drugiej połowie do wyrównania doprowadzili Anglicy. Ostatecznie zwycięzca wyłoniony został w serii rzutów karnych, ponieważ dogrywka nie przyniosła rozstrzygnięcia. Bohaterem jedenastek w finale Ligi Mistrzów przeciwko Milanowi został Jerzy Dudek, który oczekując na strzały rywali z jedenastego metra, postanowił zatańczyć na linii i tym samym rozproszyć zawodników z Mediolanu. „Dudek Dance” okazał się skuteczny, ponieważ trzech zawodników Milanu nie trafiło do siatki i tym samym „The Reds” cieszyli się ze zwycięstwa.

Jakub Błaszczykowski i pechowy karny

Dużo gorsze wspomnienia z konkursu jedenastek ma ówczesny kapitan reprezentacji Polski Jakub Błaszczykowski. Polacy bardzo dobrze zaprezentowali się na EURO 2016 i rywalizowali jak równy z równym podczas ćwierćfinałowego meczu z Portugalią. Po dogrywce tablica wyników wskazywała 1:1, wiec kolejnym elementem był konkurs rzutów karnych. Niestety intencje Błaszczykowskiego wyczuł golkiper rywali, który obronił jedenastkę i tym samym Polska pożegnała się z turniejem rozgrywanym we Francji po rozegraniu serii rzutów karnych.

Powtórzenie rzutu karnego

Zdarzają się sytuacje, w których podczas wykonywania rzutu karnego zostanie popełniony błąd i naruszone zostaną przepisy gry w piłkę nożną. Co w takiej sytuacji? Czy sędzia może powtórzyć rzut karny? Zdecydowanie tak! W jakich sytuacjach najczęściej dochodzi do naruszenia zasad, a sędzia nakazuje jeszcze raz wykonać rzut karny? Przede wszystkim mówimy tutaj o sytuacjach, w których bramkarz zbyt wcześnie opuścił linię bramkową, a strzelec nie wykorzystał jedenastki. Ponadto powtórzony rzut karny ma miejsce również wtedy, gdy zawodnik wykonał rzut karny, potocznie mówiąc na dwa tempa, a więc podczas nabiegu zatrzymał się, a piłka zatrzepotała w siatce.

Statystyki rzutów karnych

Prowadzone statystyki jasno wskazują, że im gracz częściej podchodzi do piłki ustawionej na jedenastym metrze, tym ma większe szansa na to, że strzał zakończy się bramką. Wobec tego etatowi wykonawcy rzutów karnych, którzy w trakcie sezonu kilkanaście razy podchodzą do jedenastek, są statystycznie bardziej uprzywilejowani, niż gracze, którzy wykonują rzuty karne tylko kilka razy w roku.

Obstawianie rzutów karnych

Rozwój rynku bukmacherskiego w Polsce sprawił, że legalni bukmacherzy wprowadzają do swoich ofert rozmaite zakłady. Wśród nich możemy znaleźć wytypowanie zdarzenia, czy w danym meczu będzie miał miejsce rzut karny. Tego typu zakłady i typowanie wspominanego elementu gry cieszą się dużą popularnością wśród klientów firm bukmacherskich.

Gdzie warto obstawiać rzuty karne?

W Polsce działa wiele firm bukmacherskich, które oferują możliwość obstawiania rzutów karnych. Bukmacherzy w trosce o klienta proponują graczom jak najwięcej udogodnień, a także wprowadzają do oferty zakłady łączone, które charakteryzują się wysokimi kursami. Wśród bukmacherów oferujących możliwość obstawiania jedenastek należy wyróżnić: STS oraz Fortunę.

Zakłady na rzuty karne w STS

Największy polski bukmacher proponuje swoim klientom atrakcyjną ofertę, która zawiera zakłady bukmacherskie na rzuty karne. Typowanie tego rodzaju zdarzeń jest klasycznym zakładem dwudrogowym, a klient musi zdecydować, czy w danym spotkaniu będzie rzut karny, czy go nie będzie. W efekcie gracz STS ma 50% szans na odniesienie sukcesu. Tego typu zdarzenia dostępne są w ofercie przedmeczowej, a także w zakładach na żywo.

Rzuty karne w Fortunie

Kolejnym bukmacherem, który przygotował dla swoich klientów ofertę na rzuty karne, jest Fortuna. Firma bukmacherska oferuje swoim klientom zakłady przedmeczowe oraz zakłady live, w których mogą pokusić się o wytypowanie jedenastki w danym pojedynku. Kursy na takie zdarzenia są naprawdę różne, lecz typ: „TAK” zazwyczaj mieści się w granicach 1.90 – 2.50.

FAQ